Bạn có biết rằng việc thu thập mẫu ADN từ bản thân hoặc người thân có thể thực hiện ngay tại nhà, đơn giản và an toàn? Từ kiểm tra huyết thống, truy tìm nguồn gốc tổ tiên đến sàng lọc bệnh di truyền, ngày càng nhiều người chọn sử dụng bộ kit ADN tại nhà. Thậm chí, nhiều cơ quan pháp luật khuyến khích cha mẹ lưu mẫu ADN của con để phục vụ nhận dạng khi cần thiết. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ hướng dẫn bạn các phương pháp thu thập ADN không xâm lấn, hầu như không đau và cách bảo quản mẫu lâu dài nếu thực hiện đúng cách.

Các ý chính bạn sẽ tìm thấy trong bài viết:

• Tại sao nên thu thập mẫu ADN

• Các loại mẫu ADN phổ biến: nước bọt, máu, niêm mạc miệng

• Hướng dẫn thu thập tại nhà đơn giản, an toàn

• Cách bảo quản mẫu ADN lâu dài

• Lưu ý quan trọng để đảm bảo tính chính xác của mẫu

Phần 1: Chuẩn bị thu thập mẫu ADN: Cần gì và khi nào dùng bộ Kit?

Bước 1: Lựa chọn có cần bộ kit ADN hay không

Khi quyết định thu thập mẫu ADN, bước đầu tiên là xác định mục đích sử dụng:

• Xét nghiệm trong phòng thí nghiệm: Nếu bạn muốn nhận kết quả phân tích chính xác, bạn sẽ cần mua bộ kit ADN.

• Lưu trữ mẫu: Nếu chỉ muốn giữ mẫu để dùng sau này, bộ kit không bắt buộc, nhưng bạn vẫn có thể mua để tiện lợi và đảm bảo an toàn.

Lợi ích của bộ kit ADN:

• Bao gồm đầy đủ vật dụng cần thiết để lấy mẫu.

• Hướng dẫn chi tiết, dễ thực hiện ngay tại nhà.

• Đi kèm mẫu giấy đồng ý, cần thiết nếu mẫu được xét nghiệm hoặc lưu hồ sơ với cơ quan chức năng.

Bước 2: Kiểm tra quy định pháp lý về mẫu ADN

Trước khi thu thập mẫu ADN, cần nắm rõ các yêu cầu pháp lý:

• Sử dụng cá nhân: Các bộ kit xét nghiệm ADN tại nhà phù hợp để tìm hiểu thông tin cá nhân, như quan hệ huyết thống hoặc sàng lọc di truyền.

• Sử dụng pháp lý: Nếu kết quả ADN cần dùng trong tòa án (ví dụ: tranh chấp quyền nuôi con, trợ cấp con cái), bạn không thể tự thu thập tại nhà. Mẫu ADN phải được lấy tại phòng thí nghiệm bởi nhân viên chuyên nghiệp để đảm bảo tính pháp lý và chính xác.

Việc tuân thủ đúng quy định pháp lý giúp tránh rủi ro kết quả bị tòa án bác bỏ và bảo vệ quyền lợi của bạn.

Bước 3: Chọn loại mẫu ADN phù hợp

Việc chọn đúng loại mẫu ADN sẽ giúp quá trình xét nghiệm chính xác và tiết kiệm chi phí:

• Theo hướng dẫn bộ kit: Nếu dùng kit ADN, hãy làm theo hướng dẫn cụ thể về loại mẫu cần thu thập.

• Gửi mẫu trực tiếp đến phòng lab: Nếu không dùng kit, hãy liên hệ trước với phòng xét nghiệm để biết họ ưu tiên loại mẫu nào.

Các loại mẫu phổ biến:

• Swab niêm mạc má hoặc nước bọt (thường được yêu cầu trong hầu hết các bộ kit).

• Mẫu tóc cũng được sử dụng phổ biến.

• Các mẫu khác: móng tay, máu, tinh dịch hoặc các vật chứa nước bọt như kẹo cao su.

Lưu ý quan trọng:

• Một số mẫu dễ trích xuất ADN hơn, giúp giảm rủi ro thất bại và chi phí.

• Chọn mẫu không phù hợp có thể khiến phòng lab không thể lấy ADN hoặc tốn thêm chi phí.

Cách chọn đúng loại mẫu giúp quá trình thu thập ADN hiệu quả, đáng tin cậy và phù hợp với mục đích xét nghiệm.

Phần 2: Cách bảo quản mẫu ADN đúng chuẩn: Tránh hỏng, tránh nhiễm ADN

Bước 1: Không chạm trực tiếp vào mẫu ADN

Khi thu thập mẫu ADN, việc giữ mẫu sạch là cực kỳ quan trọng:

• Tránh tiếp xúc tay trực tiếp: Không chạm tay vào mẫu hoặc để mẫu lên bề mặt bẩn, vì có thể làm nhiễm DNA khác.

• Đặc biệt với mẫu của người khác: Nếu thu thập từ người khác, việc chạm vào mẫu có thể làm mẫu bị nhiễm ADN của bạn, ảnh hưởng đến kết quả.

• Vệ sinh trước khi bắt đầu: Rửa tay sạch sẽ và luôn mang găng tay khi xử lý mẫu.

Thực hiện đúng các bước này giúp đảm bảo mẫu ADN chính xác, tin cậy và tránh sai lệch kết quả xét nghiệm.

Bước 2: Sử dụng dụng cụ vô trùng khi thu thập mẫu ADN

Để đảm bảo mẫu ADN không bị nhiễm bẩn và kết quả chính xác:

• Dụng cụ cần vô trùng: Các vật dụng như tăm bông, nhíp hoặc kéo cắt tóc/phần móng phải được tiệt trùng trước khi sử dụng.

• Tránh chạm phần tiếp xúc mẫu: Không chạm vào đầu tăm bông, mấu nhíp hoặc lưỡi kéo sẽ tiếp xúc trực tiếp với mẫu.

• Cách tiệt trùng dụng cụ kim loại: Có thể sử dụng cồn sát trùng hoặc đun sôi trong nước để khử khuẩn.

Thực hiện đúng sẽ giúp mẫu ADN sạch, tăng độ tin cậy của xét nghiệm và hạn chế nguy cơ sai sót do nhiễm bẩn.

Bước 3: Bảo quản mẫu ADN đúng cách

Việc lưu giữ mẫu ADN đúng cách giúp bảo toàn chất lượng và độ chính xác của xét nghiệm:

• Chọn hộp chứa sạch, khô: Nếu dùng bộ kit, hãy tuân theo hướng dẫn đi kèm. Với hầu hết các mẫu khô, bao thư giấy là lựa chọn tốt nhất.

• Tránh nhựa cho mẫu ẩm: Không để tóc hoặc tăm bông ẩm trong hộp nhựa vì độ ẩm có thể làm hỏng ADN.

• Không liếm niêm phong: Khi dùng bao thư, tránh liếm để dán miệng bao, tránh làm nhiễm DNA.

• Ghi nhãn đầy đủ: Nếu lưu mẫu lâu dài, ghi rõ tên người lấy mẫu, ngày thu thập và tên người thu thập.

• Bảo quản môi trường an toàn: Giữ mẫu tránh ẩm ướt, nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp, và tránh tiếp xúc với hóa chất.

Thực hiện đúng các bước này giúp mẫu ADN ổn định lâu dài, sẵn sàng cho xét nghiệm hoặc lưu hồ sơ trong tương lai.

Bước 4: Tuân thủ hướng dẫn đóng gói và gửi mẫu ADN

Để mẫu ADN đến phòng xét nghiệm an toàn và không bị hư hỏng:

• Theo hướng dẫn bộ kit: Nếu sử dụng bộ kit ADN, làm đúng từng bước đóng gói và gửi theo hướng dẫn đi kèm.

• Gửi mẫu không dùng kit: Nếu gửi trực tiếp đến phòng lab, hãy liên hệ trước để xác nhận cách đóng gói và gửi mẫu phù hợp.

Việc tuân thủ đúng hướng dẫn giúp mẫu đến nơi an toàn, giữ nguyên chất lượng và đảm bảo kết quả xét nghiệm chính xác.

Phần 3: Hướng dẫn lấy mẫu ADN tại nhà: Tóc, nước bọt, móng tay

Bước 1: Thu thập mẫu ADN từ niêm mạc má

Để lấy mẫu buccal (niêm mạc má) chính xác và đủ DNA:

• Thời gian và cách quét: Dùng tăm bông vô trùng, quét bên trong má trong khoảng 30–60 giây, chà mạnh nhưng không gây đau.

• Tránh nhiễm bẩn: Chỉ để đầu tăm bông tiếp xúc với bên trong miệng và bên trong hộp chứa, không chạm vào bề mặt khác.

• Sử dụng nhiều tăm bông: Nhiều bộ kit yêu cầu hơn một tăm bông để dự phòng. Nếu không dùng kit, bạn vẫn có thể lấy mẫu từ hai bên miệng hoặc cách nhau vài giờ để tăng lượng DNA.

• Chuẩn bị trước khi lấy mẫu:

  • Không ăn, uống (ngoại trừ nước), hút thuốc, nhai kẹo cao su, đánh răng hoặc dùng nước súc miệng ít nhất 1 giờ trước.

  • Súc miệng bằng nước ấm 10 phút trước khi quét.

  • Với trẻ nhỏ, cho bé uống nước từ bình trước khi lấy mẫu.

• Bảo quản sau khi lấy mẫu: Để tăm bông khô hoàn toàn trước khi cất vào hộp hoặc bao thư.

Thực hiện đúng các bước này giúp mẫu ADN sạch, đủ lượng và tin cậy cho xét nghiệm.

Bước 2: Thu thập mẫu ADN từ tóc

Khi lấy mẫu tóc để xét nghiệm ADN, cần lưu ý các bước sau:

• Số lượng và cách lấy: Lấy 10–20 sợi tóc trực tiếp từ đầu, đảm bảo gốc tóc (bóng trắng nhỏ) vẫn còn nguyên.

• Tránh nguồn tóc không phù hợp: Không dùng tóc rụng trên bàn chải, quần áo hoặc tóc đã cắt sẵn, vì sẽ không đủ ADN.

• Không chạm gốc tóc: Tránh tiếp xúc tay trực tiếp với phần gốc tóc để tránh nhiễm DNA khác.

• Lưu ý khi lấy tóc: Việc nhổ tóc có thể gây đau, đặc biệt với tóc bóng và chắc.

Lấy tóc đúng cách giúp mẫu ADN đạt chất lượng cao, đảm bảo kết quả xét nghiệm chính xác.

Bước 3: Thu thập mẫu ADN từ nước bọt

Lấy mẫu nước bọt là phương pháp đơn giản và ít xâm lấn:

• Cách lấy: Thả nước bọt vào hộp chứa mẫu. Nếu dùng bộ kit cho trẻ nhỏ, có thể sử dụng miếng bọt biển đi kèm để lấy mẫu dễ dàng hơn.

• Chuẩn bị trước khi lấy mẫu:

  • Không ăn, uống (ngoại trừ nước), hút thuốc, nhai kẹo cao su, đánh răng hoặc dùng nước súc miệng ít nhất 1 giờ trước.

  • Súc miệng bằng nước ấm 10 phút trước để loại bỏ mảnh thức ăn.

  • Với trẻ nhỏ, cho bé uống nước từ bình trước khi lấy mẫu.

Thực hiện đúng các bước này giúp mẫu nước bọt sạch, lượng ADN đủ và đảm bảo kết quả xét nghiệm chính xác.

Bước 4: Thu thập các loại mẫu ADN khác

Khi lấy những mẫu ít phổ biến như móng tay, máu hoặc tinh dịch, cần tuân thủ các nguyên tắc an toàn và tránh nhiễm bẩn:

• Tránh tiếp xúc trực tiếp: Không chạm tay vào mẫu hoặc để mẫu dính các vật thể khác để đảm bảo DNA không bị nhiễm bẩn.

• Xác nhận với phòng xét nghiệm: Trước khi thu thập, hãy hỏi phòng lab xem họ có thể trích xuất ADN từ loại mẫu bạn dự định gửi không.

Tuân thủ các biện pháp này giúp mẫu ADN giữ nguyên chất lượng, giảm nguy cơ thất bại khi xét nghiệm và đảm bảo kết quả chính xác.

Xin sự đồng ý trước khi xét nghiệm ADN

Trước khi tiến hành xét nghiệm ADN, luôn phải được sự đồng ý của người liên quan:

• Người trưởng thành: Phải tự nguyện đồng ý để mẫu ADN được thu thập và xét nghiệm.

• Trẻ em hoặc người không đủ năng lực pháp lý: Cha mẹ hoặc người giám hộ hợp pháp phải ký đồng ý thay cho họ.

Tuân thủ quy định này đảm bảo xét nghiệm ADN hợp pháp, bảo vệ quyền riêng tư và quyền lợi của mọi người.

Nguồn tham khảo

1. https://dnatesting.com/how-do-dna-samples-for-paternity-testing-become-contaminated/
2. https://www.in.gov/isp/files/Child_DNA_Collection.pdf
3. http://www.morgannickfoundation.com/programs/dna-id-kit-program/
4. http://www.genealogyjunkie.net/dna-sample-collection.html
5. https://www.salimetrics.com/article/collecting-and-handling-saliva-for-dna-analysis

Biên dịch: Sidney Bailey Hoang.