Sưng phù nề (hay còn gọi là ứ dịch, giữ nước) là tình trạng cơ thể tích tụ quá nhiều nước trong các mô, khiến bạn cảm thấy nặng nề, khó chịu và có thể thấy rõ vùng mặt, tay, bụng, ngực hoặc chân bị sưng lên. Hiện tượng này khá phổ biến và có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhất là khi thay đổi nội tiết tố, chế độ ăn uống nhiều muối, hoặc do tác dụng phụ của một số loại thuốc.

Tuy không phải lúc nào cũng nguy hiểm, nhưng sưng phù kéo dài có thể là dấu hiệu cảnh báo cơ thể đang gặp vấn đề về tim, thận hoặc gan. Vì vậy, việc hiểu rõ nguyên nhân và biết cách xử lý đúng cách là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Trong bài viết này, Tiptory sẽ chia sẻ những phương pháp giảm sưng phù nề an toàn, hiệu quả, cùng với các thói quen giúp hạn chế tình trạng ứ nước trong cơ thể — từ điều chỉnh chế độ ăn, lối sống, đến khi nào nên đi khám bác sĩ.

Phần 1: Dấu hiệu nguy hiểm của tình trạng phù nề bạn không nên bỏ qua

Bước 1: Đi khám bác sĩ khi bị sưng phù nề

Khi cơ thể có dấu hiệu giữ nước hay sưng phù, việc đầu tiên và quan trọng nhất là bạn nên đi khám bác sĩ. Không nên tự ý dùng thuốc hoặc chỉ dựa vào mẹo dân gian, vì sưng phù có thể là biểu hiện của nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

Bác sĩ sẽ khám tổng quát, làm xét nghiệm máu, nước tiểu hoặc siêu âm để tìm ra nguyên nhân gây giữ nước trong cơ thể. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến:

• Bệnh tim: Suy tim hoặc cơ tim yếu khiến máu lưu thông kém, dẫn đến ứ dịch ở chân, tay hoặc bụng.

• Bệnh thận: Khi thận hoạt động kém, nước và muối bị giữ lại, gây sưng toàn thân, đặc biệt ở mặt và mí mắt.

• Suy giáp (tuyến giáp hoạt động kém): Làm chậm chuyển hóa, khiến dịch tích tụ trong mô.

• Xơ gan: Gan yếu làm giảm khả năng sản xuất protein, khiến dịch thoát ra ngoài mạch máu và gây phù nề.

• Tắc hệ bạch huyết: Dòng chảy bạch huyết bị cản trở làm sưng cứng ở tay hoặc chân.

• Huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT): Cục máu đông trong tĩnh mạch gây sưng, đau, đỏ một bên chân.

• Tích mỡ ở chân: Mỡ dư thừa chèn ép tuần hoàn, gây cảm giác nặng và sưng nhẹ.

• Chấn thương hoặc bỏng: Làm tổn thương mô, khiến dịch rò rỉ ra ngoài.

• Thai kỳ: Hormone thay đổi và áp lực từ thai nhi khiến chân, mắt cá chân dễ sưng.

• Thừa cân hoặc dinh dưỡng kém: Ảnh hưởng đến tuần hoàn và cân bằng dịch trong cơ thể.

Nếu bạn thấy sưng kéo dài, đau, khó thở, hoặc tăng cân nhanh bất thường, hãy đi khám ngay để được chẩn đoán và điều trị đúng cách.

Bước 2: Xem xét yếu tố nội tiết tố gây sưng phù nề

Ở phụ nữ, thay đổi nội tiết tố là một trong những nguyên nhân rất thường gặp gây giữ nước và sưng phù nhẹ, đặc biệt là vài ngày trước kỳ kinh nguyệt. Khi hormone estrogen và progesterone dao động, cơ thể có xu hướng tích nước nhiều hơn, khiến bạn cảm thấy nặng nề, căng tức hoặc sưng ở bụng, ngực, mặt và tay chân.

Một số liệu pháp hoặc thuốc nội tiết cũng có thể làm tăng nguy cơ giữ nước, bao gồm:

• Thuốc tránh thai (đặc biệt là loại có chứa estrogen).

• Liệu pháp hormone thay thế trong giai đoạn tiền mãn kinh hoặc mãn kinh.

• Các thuốc điều trị nội tiết khác, như thuốc hỗ trợ sinh sản hoặc điều hòa chu kỳ kinh nguyệt.

Thông thường, tình trạng sưng phù này sẽ giảm dần sau khi kỳ kinh kết thúc. Tuy nhiên, nếu bạn cảm thấy khó chịu, sưng kéo dài, hoặc ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày, hãy đến bác sĩ để được tư vấn.

Bác sĩ có thể chỉ định thuốc lợi tiểu nhẹ giúp tăng đào thải nước qua đường tiểu, giảm cảm giác đầy và sưng. Tuy nhiên, tuyệt đối không tự ý dùng thuốc lợi tiểu, vì có thể gây mất cân bằng điện giải hoặc hạ huyết áp.

Bước 3: Trao đổi với bác sĩ về tác dụng phụ của thuốc

Nếu bạn có chế độ ăn uống lành mạnh, vận động thường xuyên nhưng vẫn bị sưng phù nề kéo dài, rất có thể nguyên nhân đến từ tác dụng phụ của thuốc mà bạn đang sử dụng. Một số loại thuốc có thể khiến cơ thể giữ nước nhiều hơn bình thường, gây cảm giác nặng nề, sưng ở mặt, tay, chân hoặc bụng.

Khi thấy tình trạng này kéo dài hơn vài ngày, bạn nên đặt lịch hẹn với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Bác sĩ có thể:

• Xem xét lại loại thuốc, liều dùng hoặc thời gian sử dụng.

• Gợi ý thay đổi sang thuốc khác ít gây giữ nước hơn.

• Hướng dẫn cách giảm sưng phù an toàn, ví dụ: điều chỉnh chế độ ăn, bổ sung kali, hoặc kiểm soát lượng muối nạp vào.

Các loại thuốc thường gây giữ nước trong cơ thể gồm:

• Thuốc chống trầm cảm

• Thuốc hóa trị ung thư

• Một số thuốc giảm đau (như nhóm NSAIDs)

• Thuốc điều trị huyết áp cao (đặc biệt là nhóm chẹn kênh canxi)

Không nên tự ý ngưng thuốc khi chưa có hướng dẫn của bác sĩ, vì có thể ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị bệnh chính.

Bước 4: Trao đổi với bác sĩ về khả năng mắc bệnh tim hoặc thận

Nếu bạn bị sưng phù nề đột ngột, sưng nhiều và lan rộng, đặc biệt là ở chân, mắt cá chân hoặc bụng, đó có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm của bệnh tim hoặc bệnh thận — hai nguyên nhân nghiêm trọng có thể khiến cơ thể giữ lại một lượng lớn nước chỉ trong thời gian ngắn.

Khi tim hoặc thận hoạt động không hiệu quả:

• Suy tim khiến máu lưu thông kém, dịch bị ứ đọng ở các mô, gây sưng phù rõ rệt ở chi dưới, kèm theo khó thở, mệt mỏi, tăng cân nhanh.

• Suy thận khiến cơ thể không lọc bỏ được nước và chất thải, dẫn đến phù mặt, tay, chân, đôi khi kèm tiểu ít hoặc tăng huyết áp.

Nếu bạn nghi ngờ mình có dấu hiệu của suy tim hoặc suy thận, hãy đến gặp bác sĩ ngay lập tức. Đây là những bệnh lý nguy hiểm đến tính mạng nếu chậm điều trị, nhưng nếu được phát hiện sớm, việc kiểm soát bệnh sẽ hiệu quả hơn rất nhiều.

Bác sĩ sẽ tiến hành khám lâm sàng, xét nghiệm máu, nước tiểu, siêu âm tim hoặc siêu âm thận để xác định nguyên nhân chính xác và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.

Phần 2: Cách giảm giữ nước giúp cơ thể nhẹ nhàng hơn

Bước 1: Duy trì vận động nhẹ nhàng trong ngày để giảm sưng phù

Nếu bạn ngồi hoặc đứng một chỗ quá lâu, đặc biệt là trong công việc văn phòng hay các chuyến bay dài, trọng lực sẽ khiến dịch trong cơ thể dồn xuống chân, dẫn đến sưng, nặng và phù ở bàn chân, mắt cá hoặc bắp chân.

Để hạn chế tình trạng ứ dịch và phù nề chi dưới, hãy cố gắng:

• Đi lại thường xuyên: Cứ mỗi 1–2 giờ, hãy đứng dậy, duỗi chân hoặc đi vài vòng để kích thích tuần hoàn máu.

• Vận động nhẹ tại chỗ: Nếu không thể rời chỗ, hãy xoay cổ chân, co duỗi ngón chân hoặc nâng chân luân phiên dưới bàn làm việc.

• Trong chuyến bay dài, nên đứng dậy và đi lại vài lần, hoặc xoa bóp nhẹ vùng bắp chân để ngăn ứ trệ tuần hoàn.

• Khi ngồi làm việc lâu, có thể gác chân cao hơn mặt đất một chút để giảm áp lực lên tĩnh mạch chân.

Thói quen vận động đơn giản này không chỉ giúp giảm phù nề và cảm giác nặng chân, mà còn hỗ trợ ngăn ngừa huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT) – một biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra khi máu bị ứ lâu ở chân.

Bước 2: Kê cao và sử dụng áp lực nhẹ để giảm sưng phù

Khi bạn bị sưng phù ở bàn chân, mắt cá hoặc cẳng chân, một cách đơn giản và hiệu quả là kê cao vùng bị sưng để giúp máu và dịch lưu thông trở lại, giảm ứ đọng ở chi dưới.

Cách thực hiện:

• Kê chân cao hơn tim khoảng 15–30 cm khi nằm nghỉ hoặc ngủ. Có thể dùng gối mềm, chăn gấp hoặc đệm nhỏ để nâng chân.

• Nếu chân sưng nhiều vào buổi tối, hãy nằm trên giường hoặc ghế sofa, duỗi thẳng người và đặt chân lên gối trong 20–30 phút.

• Không ngồi hoặc đứng liên tục quá lâu, vì tư thế này khiến dịch dồn xuống phần thấp của cơ thể.

Ngoài ra, bạn có thể:

• Mang vớ hoặc băng ép y khoa (compression socks) giúp tăng tuần hoàn máu, giảm ứ dịch và giảm cảm giác nặng chân.

• Xoa bóp nhẹ nhàng vùng chân bị sưng từ dưới lên trên để hỗ trợ lưu thông dịch và máu.

Việc kê cao và ép nhẹ đúng cách không chỉ giúp giảm sưng nhanh mà còn ngăn tình trạng giữ nước tái phát, đặc biệt hữu ích cho những người làm việc ngồi nhiều hoặc đứng lâu.

Bước 3: Mang vớ y khoa để giảm sưng phù chân

Nếu bạn thường xuyên bị sưng, nặng chân hoặc phù mắt cá do đứng lâu hoặc ngồi nhiều khi làm việc, hãy thử mang vớ y khoa (compression stockings). Đây là một biện pháp đơn giản nhưng rất hiệu quả trong việc ngăn ngừa giữ nước và cải thiện tuần hoàn máu ở chi dưới.

Lợi ích của vớ y khoa:

• Tạo áp lực nhẹ nhàng lên chân và mắt cá, giúp máu lưu thông tốt hơn và hạn chế dịch ứ đọng.

• Giảm cảm giác mỏi, sưng, nặng chân, đặc biệt cho người làm việc văn phòng, đứng quầy hoặc di chuyển ít.

• Ngăn ngừa phù nề tái phát và hỗ trợ phòng ngừa huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT) ở người có nguy cơ cao.

Cách sử dụng:

• Có thể mua vớ y khoa tại các nhà thuốc, cửa hàng thiết bị y tế hoặc siêu thị lớn.

• Chọn kích cỡ và độ nén phù hợp — nếu sưng nhiều hoặc có bệnh lý mạch máu, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

• Mang vớ vào buổi sáng, khi chân còn chưa sưng, và tháo ra trước khi đi ngủ.

Kê cao chân khi ngủ và cẩn trọng nếu có bệnh gan

Nếu bạn thường xuyên bị giữ nước hoặc sưng phù ở chân và bàn chân, một cách hỗ trợ tự nhiên là ngủ với tư thế kê chân cao hơn tim. Cách này giúp máu và dịch lưu thông tốt hơn, giảm tình trạng ứ đọng ở chi dưới sau một ngày dài đứng hoặc ngồi nhiều.

Cách thực hiện:

• Khi nằm ngủ, đặt 1–2 chiếc gối mềm dưới bắp chân hoặc bàn chân, sao cho chân cao hơn tim khoảng 15–30 cm.

• Duy trì tư thế này mỗi tối có thể giúp giảm sưng, nặng chân và đau mỏi rõ rệt vào sáng hôm sau.

Tuy nhiên, với những người có bệnh gan mạn tính hoặc nghi ngờ tổn thương gan, cần hết sức thận trọng khi tự xử lý tình trạng giữ nước.

• Không nên uống quá nhiều nước để “thải độc” hay “giảm sưng”, vì điều đó có thể làm tăng gánh nặng cho gan – cơ quan vốn đang phải xử lý lượng dịch dư thừa trong cơ thể.

• Nếu bạn thấy bụng trướng, phù toàn thân hoặc sưng nhiều ở chân, hãy đến gặp bác sĩ chuyên khoa gan mật để được chẩn đoán chính xác.

Giữ nước ở bệnh nhân gan thường là dấu hiệu của xơ gan hoặc suy gan, và cần điều trị y khoa sớm thay vì tự điều chỉnh bằng nước uống hay thực phẩm thông thường.

Nguồn tham khảo

1. https://www.healthdirect.gov.au/fluid-retention
2. https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/Fluid-retention-oedema
3. https://patient.info/health/idiopathic-oedema
   
4. http://www.aafp.org/afp/2005/0601/p2111.html
   
5. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/12564-edema

Biên dịch: Ashley Wright Nguyen.